Paulin Preka, shpirti i bukur që ngriti humorin në art, dhe artin në aktin e shenjtë të komunikimit me publikun

Nga Albert Vataj

Më 4 shtator 2021, Shkodra humbi një nga zërat më të ndritshëm të shpirtit të saj: Paulin Prekën. Por humori nuk e harroi. Teatri “Migjeni” nuk e harroi. Kujtesa jonë nuk e harroi. Sepse Paulini nuk iku, ai u ngjit më lart, aty ku shpirtrat e mëdhenj nuk shuhen, por rrezatojnë.

Me 38 vite në skenën e humorit, ai nuk numëroi vitet, por i ktheu në jetë rolet. Nuk kërkoi lavdi, por dhuroi shpirt. Ishte mjeshtër i të qeshurës që mendon, i karaktereve që sfidojnë, i plastikës që mbart frymën e qytetit. Në çdo dalje, Paulini nuk thjesht interpretonte: ai jetonte. Dhe na bëri edhe ne të jetonim me të, në dritën e një humori që të pastron, të lartëson, të mbron.

Në repertorin e Teatrit “Migjeni”, Paulin Preka nuk ishte thjesht një emër. Ai ishte një epokë, një stil, një frymë. Një mënyrë të qeshuri që lindte nga dhimbja, nga absurdi, nga dashuria e pafundme për Shkodrën dhe njerëzit e saj. Ai e ngriti humorin në art, dhe artin në pasqyrë të shpirtit kolektiv. Ishte sfidues i pamundësive, ëndërrtar i paepur, i përjetshëm në kujtesën e të gjithëve që e panë, e dëgjuan, e duartrokitën.

Sot, në përvjetorin e ndarjes së tij, kujtesa na thërret si një kambanë. Na fton ta vendosim Paulinin aty ku i takon: në nderin e qytetit, në mirënjohjen e brezave, në kultin e traditës shkodrane të humorit. Sepse Shkodra ka trashëguar një pasuri të rrallë: të qeshurën si antitrup ndaj dhimbjes, si shpëtim nga absurdi, si art që fisnikëron. Dhe Paulin Preka ishte ndër më të shndritshmit bartës të saj.

Ai nuk u shua. Ai u bë pjesë e përjetshme e Shkodrës. Si një yll që ndriçon më gjatë, më thellë, më ngrohtë. Një dritë që nuk shuhet kurrë nga etja jonë për të qeshur me shpirt dhe për të kujtuar se arti, kur jetohet me shpirt, është pavdekësi.

Në një shtëpi përdhese, në zemër të Shkodrës, më 2 shkurt 1935, lindi Paulin Preka, një fëmijë i një familjeje të varfër, por i rrethuar nga pasuria e dashurisë, besimit dhe përkujdesjes së nënës dhe përpjekjeve të palodhura të të atit karrocier. Ai vetë do të rrëfente më vonë: “Jam rritur në mes të katër fëmijëve, nga të ardhurat e krahëve të babës dhe përkujdesjet e jashtëzakonshme të nanës, e cila na edukoi me tolerancë, besim në Zot, shkollim dhe dashuri ndaj së mirës.”

Në regjistrin themeltar të Gjendjes Civile, ai figuron si Palok Prek Gjergji, por Shkodra, me zakonin e saj të pagëzimit të dytë, e njohu dhe e deshi si Paulin Preka, emër që u bë simbol i humorit, i skenës, i shpirtit qytetar.

Në moshën tetëvjeçare, Paulini u regjistrua në shoqërinë e Kishës Katedrale, ku nën udhëheqjen e Dom Alfons Trackit, prift gjerman dhe pasionant i artit skenik, mori pjesë në melodramën “Shtatë Xhuxhmaxhuxhat”. Roli i Knapsit, i besuar atij, u bë preludi i një dashurie të përjetshme me skenën. Në atë interpretim, ai dhe Çesk Jubani u vlerësuan me çmime të para, një nderim që ndezi flakën e pasionit për teatrin.

Nga drama “Djemtë e Rrugës Pal” e Ernest Molnarit, te veprat e Arkadi Gajdarit, Paulini u aktivizua me ngarkesë të plotë, duke dëshmuar talentin e tij që në moshë të njomë. Në vitin 1952, për arsye ekonomike, ai nisi punën si marangoz, por nuk hoqi dorë nga skena. Në vitin 1953, me shumë vullnet, u aktivizua pranë Shtëpisë së Kulturës dhe luajti në premierën “Estrada në Penxhere”, nën drejtimin e Andrea Skanjetit, përkrah Tano Banushit.

Nga drama bullgare “Traktoristat” te komedia “Gjorgj Dade” e Karlo Goldonit, nga “Shtatë Shaljanët” te “Rinia e Baballarëve”, Paulini u bë një emër i padiskutueshëm i skenës amatore dhe më pas profesioniste të Shkodrës. Në vitin 1958, ëndrra e tij 23-vjeçare u realizua: u pranua në trupën profesioniste të Teatrit “Migjeni”, ku për 38 vite i dha jetë karaktereve, tipave, skeçeve dhe parodive që mbetën në kujtesën kolektive.

Pas kalimit në estradë, Paulini nisi të shkruajë. Skeçi i parë “Bac Byreku” u luajt nga emra të njohur si Tano Banushi dhe Zyliha Miloti. Që nga viti 1967, ai krijoi qindra skeçe, parodi, dialogje e monologje, të cilat u luajtën jo vetëm në Shkodër, por edhe në Peshkopi, Kukës, Durrës, Berat, Elbasan, Pogradec, Mirditë, Lezhë, Pukë e më tej.

Jeta e Paulinit nuk ishte e lehtë. Ai vetë rrëfen se ka interpretuar i uritur, i varfër, me tre fëmijë, i përballur me dashakeqësi, por gjithmonë i përkrahur nga kolegët dhe i duartrokitur nga publiku. Përkushtimi i tij u shpërblye me nderime të larta:

Urdhëri “Naim Frashëri” i Klasit III (1974)

Urdhëri “Naim Frashëri” i Klasit II (1980)

Titulli “Artist i Merituar” (1988)

“Aktori më i Mirë i Karrierës” (1996)

Ngjarjet e marsit 1997 e goditën rëndë Shkodrën dhe artin e saj. Paulini, i pamundur për të përballuar makabritetin e kohës, emigroi për të qenë pranë fëmijëve. U kthye në arkmort më 7 shtator 2021, i përcjellë nga Teatri “Migjeni” me lule, lot dhe nderim. Ai u largua fizikisht, por mbeti përjetësisht në kujtesën e qytetit, si “Krenaria e Shkodrës”.

Humori shkodran, me traditën e tij të bejtes, sarkazmës, karikaturës dhe satirës, pati në Paulin Prekën një përfaqësues të rrallë. Ai e pasuroi këtë trashëgimi, e ngriti skenën në tempull, dhe u bë udhërrëfyes për brezat e rinj. Shkodra do të vazhdojë të jetë e përfaqësuar nga vlera dhe kontributi i tij, nga emrat që ai frymëzoi, nga kujtimet që ai la.